1963వ సంవత్సరం ఛాలా రకాలుగా నా ‘కెరీర్ జీవితం’లో ‘మరపురాని సంవత్సరం - నా సీరియల్ నవల ‘ప్రేమకు పగ్గాలలు - జర్నలిస్టుగా కొత్త ట్రెండ్’లో తెర మీద - తెర వెనుక శీర్షిక నిర్వహణ - పుస్తక ప్రపంచంలో ఇంటింటి గ్రంథాలయం ద్వారా ఓ కొత్త విప్లవాన్ని కాదు, కాదు ఓ నవ చైతన్యాన్ని తీసుకుని వచ్చిన శేషాచలం అండ్ కంపెనీ ఎం.ఎన్.రావు గారితో పరిచయం అవడం - సరసమయిన ధరకి నవలలు పాఠకుణ్ణి వెతుక్కుంటూ పోయి - అందించిన ఎం.ఎన్.రావు పాఠ్యగ్రంథాలకి ఎక్కవలసిన మనీషి. ఈ స్కీముకి వచ్చే ఉత్తరాల కోసం - వీధి బట్వాడా కోసం పోస్టల్ డిపార్ట్‌మెంట్ అదనపు ఏర్పాట్లు చేయవలసి వచ్చింది. నా ‘విడీవిడని చిక్కులు’ నవలని ఈ స్కీములో పెట్టిన రావుగారు ఇంటింటికి ఇంట్లోని పుస్తకాల ర్యాకుల్లోకి పంపించారు.
వేసిన వెంటనే విచిత్రంగా అమ్ముడై పోయిన నవల అంటూ అడ్వర్‌టైజ్ చేసి మళ్లీమళ్లీ దానిని వెంటనే ముద్రించిన ‘ఎమెస్కో’ ఆధునిక సాహిత్యాన్ని సామాన్యుడి కొంగు బంగారంగా చేశాడు. ‘అగ్రిమెంట్లు, పేమెంట్స్’ విషయంలో కూడా చాలా నిఖార్సు అయిన మనిషి. ఆయన ‘బుక్ ప్రమోషన్’ కోసం నడిపిన పుస్తక ప్రపంచం ప్రాచుర్యం - వారు పత్రికల్ని మించి వుండేది. అందులో పర్యవేక్షకుడయిన నా విద్వాన్ మిత్రుడు లలిత మధుర రచయిత అయిన మంజుశ్రీ అను అక్కిరాజు రమాపతిరావు కూడా సన్నిహితుడైనాడు.
నీ ప్రేమకు పగ్గాలు అను నవలను బైస్కోప్‌గా తీసుకురావాలని, బాగుంటుంది అని నాకు ఒక ఉత్తరం రాసిన ఈ ‘రావు’ అలనాడు 1961లోనే నా ‘తొలిమలుపు’ నవలకి ‘తారుణ్యపు తొలి రోజులు’ అంటూ పేరెట్టమని - విజయవాడ, విజయ సాహితి సభలకు వచ్చినపుడు సూచించిన స్నేహ ధనుడు. ఈ ఇద్దరు ‘రావులు’ గాక మరో ‘రావు’ని నేను తెర మీద - తెర వెనుక శీర్షికకి ఎత్తుకున్నాను. అనగానే సి.ఎస్.రావు డైరెక్టర్. తండ్రిచాటు బిడ్డగా ఉండిపోకుండా, శభాష్ అనిపించుకున్న ‘శభాష్ రాముడు’ ‘మంచి మనసులకి మంచి రోజులు’ ‘అన్నదమ్ములు’ వంటి చిత్రాలకి దర్శకత్వం నెరిపిన సి.ఎస్.రావు. మా రాధాకృష్ణగారు ప్రశంసాపూర్వకంగా ‘పొట్టివాడే కానీ, గట్టివాడు, కన్నాంబగారి అల్లుడు’ అంటూ వ్యాఖ్యానించినట్లు చాలా ‘స్ట్రాంగ్’ అభిప్రాయాలు, అభిరుచులు ఉన్న డైరెక్టర్. తాను బి.ఏ. (లిట్) అని చెప్పుకోవడం గొప్ప సరదా. ‘నాకు సాహిత్యమంటే గొప్ప, పిచ్చి ప్రేమ’ అని కూడా చెబుతాడు.
అయ్యా, ఇంతకీ ఈ బాక్స్ ఆఫీస్ కింగ్ అనదగ్గ దర్శకుడు ఎవరు? ‘చిప్ ఆఫ్ ది ఓల్డ్ బ్లోక్’ అంటారు. అట్లాగా ‘సినిమా నాన్నగారు’గా వాసికెక్కిన సి.పుల్లయ్యగారు అనగా చిత్తజల్లు పుల్లయ్యగారి ‘సుపుత్రుడు’ పుల్లయ్య గారంటే పి.పుల్లయ్యగారున్నారు. అందుకనే అపార్థం చేసుకోకుండా ఈయనని ‘చిత్తజల్లు’ అని ఇంటి పేరుతో ప్రస్తావించడం. 1934లోనే పుల్లయ్యగారు ‘లవకుశ’ సినిమా తీశారు. జేగీయమానంగా ఆడించారు. అదే కథతో 1963లో దాన్ని ఆయన లలిత శివజ్యోతి బ్యానర్ క్రింద పంచరంగుల సినిమాను రూపొందించారు. ఈ సినిమాలో తెనుగు చలనచిత్ర రంగానికి చెందిన ఎన్నో మధుర ఘట్టాలు, మలుపులు ముడిపడి ఉన్నాయి. ఒక రకంగా ఇది ‘లవకుశ’ అను రామగానం. ఈ చిత్ర నిర్మాణం చాలాకాలం పట్టింది అన్నారు. కానీ చాలాకాలం ప్రేక్షక సామ్రాజ్యాన్ని ఏలింది అని కూడా అందరూ ఒప్పుకుంటారు.
అది సరే 1939లో ‘వర విక్రయం’ సినిమాలో, భానుమతిని, 1947లో ‘గొల్లభామ’ సినిమాలో అంజలీదేవిని వెండితెరకు బంగారు కానుకలుగా తెచ్చి అందించినదెవరో కాదు. మన పుల్లయ్యగారే. ‘లవకుశ’ పూర్తి అయినాక జెమినీ స్టూడియోలో దాని ‘ప్రివ్యూ’ ప్రెస్ వ్యూ ఏర్పాటు చేశారు. అరవై మూడు మార్చిలో అనుకుంటాను. జెమినీ స్టూడియోకి ఎన్నో రకాల గొప్పతనాలున్నాయి. ‘బాలనాగమ్మ’ (కాంచనమాల) వగైరా కూడా జ్ఞాపకానికి వస్తారు.
ఈ లవకుశకి నాన్నగారితోపాటు రావుగారు కూడా సారథ్యం వహించాడు. మైలురాయి. అదొక మలుపు. అదో ‘ఉభయ తారక, ఉభయ భాషా చిత్రం’ తమిళులకు కూడా జగదభిరాముడిని ఎన్.టి.వోడు - సీతా సాధ్వీమణిగా మన ‘స్వప్నసుందరి’ అంజలీదేవి నటించారు. కత్తి కాంతారావుగా వాసికెక్కిన హీరో లక్ష్మణుడుగా ప్రేక్షకుల మదిలో తిష్ఠ వేసుక్కూర్చుండి పోయిన ఈ చిత్రానికి తొలి (గేవా రంగుల) పంచవర్ణ చిత్రంగా పేరుంది. అరవంలో మహదేవన్ పేరు వేశారు. కానీ తెలుగులో ‘ఘంటసాల’. దీనికి ‘కథా’ శివబ్రహ్మంగా వాసికెక్కిన సదాశివబ్రహ్మం రాసిన కథ కాగా, సముద్రాల సీనియర్ డైలాగ్ రైటర్.
దీని ప్రివ్యూ షోకి డైలీ ఇన్‌ఛార్జి పోలవరపు శ్రీరాములుగారు ‘పోదాం పద. నేను వస్తాను’ అన్నారు. అక్కడ పరిస్థితి ఎలా వున్నది అంటే ఆంధ్రా బెజవాడలో సినిమా విడుదలైన మొదటి రోజులా వుంది.. ‘ప్రెస్’ ‘ప్రెస్’ అంటే మరింత ‘ప్రెస్సు’ చేసి నొక్కేసేలాగా ఉన్నారు - శ్రీరాములు గారన్నారు. ఇన్ని కష్టాలు మోసి బ్రతుకుజీవుడా అని బయటికొచ్చి అంత రంజుగా ‘రివ్యూ’ రాస్తావేం నువ్వు’ అంటూ.
జాగ్రత్తగా ఆయనని బయటకి తెచ్చి వదిలిన నన్ను అభినందించారు. ఈ కళాఖండానికి సి.ఎస్.రావే నాన్నగారి ప్రక్కన మెగాఫోన్ పట్టుకుని ప్రధాన పాత్ర పోషించాడు. అదే క్రెడిట్ నా ఇంటర్వ్యూలో రావుకి నేను ఇచ్చాను. అసలు సి.పుల్లయ్యగారి సినిమా చరిత 1933 నుంచి 1963 దాకా చూస్తే - తెలుగులో లేదా దక్షిణాదిన కూడా ‘దాదా సాహిత్య ఫాల్కే’ అవార్డు లాంటిది పుల్లయ్యగారి పేరున ఒకటి పెట్టి చిరస్మరణీయ సేవలందించిన వారికి అందించవచ్చును. కానీ ప్చ్! ఆ రోజుల్లో ఈ టైపు అవార్డుల వ్యామోహం, థింకింగు లేవు. అది అట్లుండనిండు.
ఓ బెత్తెడు పొడుగుంటే హీరో వేషాలే కొట్టేవాణ్ణి అన్న సి.ఎస్.రావుని - టాల్‌స్టార్స్ కె.కె. మరియు జములలాగే కారు బోనట్ మీద సగం పడుక్కోబెట్టి ఫొటో తీయించాను.
ఇలాంటి సీనులు నేను ఎన్నో డైరెక్టు చేశానుగా. ఇదుగో చూడండి వీరాజీగారు అంటూ ఛెంగున కారు మీదకి ఎగిరి ఫుల్‌సూట్ మీద పోజు ఇచ్చాడు. తెర మీద తెర వెనుకలో రాణించిన డైరెక్టర్లలలో ప్రత్యగాత్మ కూడా వున్నాడు. అతనే జూనియర్ మోస్ట్-
సుదీర్ఘమయిన ఆ రివ్యూలను తిరగ తోడడం భావ్యం కాదు. పాత సంచికలలో ‘ఆర్కెవ్స్’లో సంపాదించి చూడండి.
రావుగారికి అక్షరాభ్యాసం నుంచి సినిమా నటన (రచన కూడా అంటాడాయన) ఉగ్గుపాలతో అంటారే అలాగ వొంటబట్టాయి ‘నాన్నగారి’ చిత్రం ప్రక్కింటి అమ్మాయిలో సి.ఎస్. అసిస్టెంట్ డైరెక్టర్, ఎడిటర్, చిన్న నటుడు కూడా. కానీ ‘కృష్ణ తులాభారం’ వేళకి మొత్తం దర్శకత్వపు భారం అంతా, దానితోపాటు ‘్ఫల్ క్రెడిట్’ కూడా మనవాడిదే. ‘లెట్‌మీ కోట్’ రండి/ రారండి/ గుడ్‌మాళింగ్’ అంటూ నిండుగా నవ్వుతూ, ఆహ్వానించాడాయన. అంతే. నాలుగు క్షణాలలో (కబుర్లు టాప్) సినీ పరిశ్రమకు చెందిన పాతవీ కొత్తవీ చకచకా దొర్లిపోయాయి. ‘దర్శకత్వ బాధ్యత ఎలా ఉంది, అంటే? కబుర్లకు టక్కున బ్రేక్ వేసి ప్రశ్న సంధించాను. చెప్పాడు. నిజం చెప్పొద్దూ. గర్భవతి అయిన స్ర్తికి బరువు లాంటి బాధ్యత అన్నాడాయన.
‘గొల్లభామ’ చిత్రం నాటి నుంచి అసిస్టెంట్ డైరెక్టర్‌గా అపార అనుభవం గడించిన చిత్తజల్లు శ్రీనివాసరావు బాలుడిగా నటన, యువకునిగా ఎడిటింగ్‌తో తర్వాత హిట్ చిత్రాల డైరెక్టర్ అయిన సి.ఎస్.రావు తన చిత్రాలలో కథ నిర్మాత నటుడు ఈ మూడు పార్శ్వాల మధ్య సమన్వయం చేయడానికే ‘సెట్స్’ మీద కృషి చేస్తూ వచ్చానని చెప్పాడు. 1926లో కాకినాడలో పుట్టిన శ్రీనివాసరావు మా ఇంటర్వ్యూ వేళకి అంత పెద్దవాడిలా కనపడలేదు. కళ అంటే ఏమిటి? అనడిగాను. కానీ మీకు ఎవరు ఇష్టం లాంటి ప్రశ్నలు వేస్తే ఆయన నాకు నాట్యతార రాజసులోచన అంటే ఇష్టం అని చెప్పి ఉండేవాడు. ఆమెను రావు పెళ్లి చేసుకున్నప్పుడు మద్రాసు ‘దినతంతి’ పత్రిక ఎనిమిది కాలమ్స్‌లో ‘బ్యానర్’ హెడ్డింగ్ పెట్టింది. తంతి (దంది) శ్రామిక పాఠక జన పత్రిక. అనూహ్యమైన సర్క్యులేషన్ గలదా పత్రిక అదే సాయంకాలం ఎడిషన్. ‘మలయమారసు’ అనే పేరుతో వెలువడేది.
‘నా ఉద్దేశంలో’ అంటూ చెప్పుకొచ్చాడాయన. ఆదికాలం నుంచి కళ అన్నది ప్రజల మనస్సులకు ఆనందాన్ని, ఉల్లాసాన్ని ఇచ్చేటందుకు పుట్టింది.’
‘ప్రజాభిరుచికి కళాభిరుచికి అవినాభావ సంబంధం ఉంది. అయితే బోలెడు పెట్టుబడితో నిర్మించబడ్డ సినిమా ‘నాలుగు రాళ్లు’ ఆర్జించాలి మరి అన్నాడాయన.
ఒక్కోసారి పెద్ద నటులకున్న ‘కాన్ఫిడెన్స్’ (వాళ్ల నటన మీద) ఇరుకున పెడుతుంది డైరెక్టర్‌ని. ఈ షాట్ ఇలాగే తియ్యండి అని దబాయిస్తారు. ‘అమ్మాయి’ షాట్‌లో పాత్ర గర్భవతి కనుక ధనవతి కాదు. కనుక ఇలా చేయడం బాగుంటుందేమో నంటూ నచ్చజెప్పాలి. మధ్యేమార్గాన పోవాలి అన్నాడు. వర్కర్‌లు, ఆర్టిస్టులు కొంతమంది ‘తమిళియన్స్’ అయినా తనకి నో ప్రాబ్లం. వాస్తవానికి తన మొదటి చిత్రం 1953లో ‘పొన్ని’ అనే తమిళ చిత్రమే - తెలుగులో ఆనక ‘తులాభారం’ తీసే భాగ్యం కలిగింది. అది హిట్ అవడంతో సి.ఎస్.రావు వెనక్కి తిరిగి చూడలేదు. తను తీసిన ‘అన్నదమ్ములు’ చిత్రం అంటే ఎంతో ఇష్టం అని చెప్పాడు. దాన్ని ఇంగ్లీషులోకి బాగా నడివి, ఓ ఎనిమిది రీళ్లకి తగ్గించి డబ్ చేయాలని ఉంది అన్నాడు. అది కాలేదు అనుకోండి.
ఆనాటి దర్శకులను హైలైట్ చేస్తూ ప్రకటనలు వచ్చేవి కావు. దర్శకుడు దాసరి నారాయణరావు తెచ్చిన సాహసోపేతమయిన ‘ట్రెండ్’ అది. ఫుల్ పేజీలో డైరెక్టర్‌ని నిలబెట్టి సినిమాకి పబ్లిసిటీ ఇచ్చే ట్రెండు తీరు వుంటే సి.ఎస్. రావుకి ఫుల్ పేజీల యాడ్‌లు తెర మీద దర్శకుడు సి.ఎస్.రావు చిత్రం అని వెండితెర మొదటి ఫ్రేమ్‌లో వేసి ఉండేవారు.
అంతటి పెద్ద డైరెక్టర్ సీదాసాదాగా కె.వి.రెడ్డి లాగా కథ జనరంజకంగా చూపించగల రావుగారు. చలాకీగా, హుషారుగా అన్ని సబ్జెక్టుల మీద ‘అథారిటీ’లాగా మాట్లాడే భోళా మనిషి. 2004లో ఈ లోకానికి గుడ్‌బై చెప్పేశాడు. ‘వినుడు వినుడు రామాయణ గాథ’ అన్న పాట వినపడ్డా, నాట్యతార రాజసులోచన చిత్రం ఏదైనా తటస్థపడ్డా, తప్పక జ్ఞాపకానికి వస్తాడు.
ఆ దంపతులకు తొలి కాన్పులో కవలలు జన్మించారు. ఆ ఇద్దరికీ అది రెండో పెళ్లియే.
(ఇంకా బోలెడుంది)